Een Pinetum is een botanische tuin die gespecialiseerd is in naaktzadigen. Naaktzadigen, ook wel Gymnospermen genoemd, zijn een groep van zaadplanten waarbij het zaad zich 'naakt' ontwikkelt. Dit in tegenstelling tot de bedektzadigen (Angiospermen) waarbij het zaad omhuld wordt door een apart orgaan, bijvoorbeeld het vruchtbeginsel. De bedektzadigen worden ook wel bloemplanten genoemd.
De meest bekende naaktzadigen zijn de coniferen met onder meer de den, jeneverbes en de Taxus. Daarnaast behoren de Cycadeeën of cycaspalmen en de Ginkgo's met als enige recente vertegenwoordiger de Japanse Notenboom (Ginkgo biloba) ook tot de naaktzadigen. De Gnetales ten slotte vormen een buitenbeentje binnen de naaktzadigen. Hiertoe behoren de Welwitschia mirabilis, de Ephedra's en de Gnetums.
Wereldwijd zijn er ongeveer 1000 soorten naaktzadigen, waarvan het Pinetum er bijna 400 bezit uit zowel de gematigde streken als de tropen en subtropen. Het Pinetum biedt een thuis aan een keur van met uitsterven bedreigde soorten, maar ook de 'gewonere' bomen uit onze tuinen treffen we er aan. Op de rode lijst worden tweeënzestig zeer ernstig bedreigde soorten naaktzadigen aangegeven; hiervan heeft het Pinetum er veertien in de collectie. Behalve naaktzadigen heeft het Pinetum een belangrijke collectie rododendrons en vele soorten varens.
Van deze groep planten zijn verreweg de meeste leden wintergroen, en ze zijn allemaal kegel- of kegelbes-dragend. Zowel de naalden (bladeren!) als de schubvormige bladeren blijven vaak meerdere jaren aan de bomen zitten. De Larix, de Pseudolarix, de Ginkgo, de Metasequoia en de Taxodium zijn uitzonderingen hierop; de Larix is hiervan de meest bekende.
Coniferen zijn windbestuivers. Zij komen voor op alle delen van de aarde (met uitzondering van de polen) en behoren dan ook tot de belangrijkste groepen planten ter wereld. Ze kenmerken zich door hun vermogen onder vaak extreme omstandigheden te kunnen groeien. In de ontwikkeling van de naalden zien we belangrijke aanpassingen terug. Coniferen die op of vlak bij de poolcirkel groeien hebben kleine, vaak bijna ronde naaldjes, omdat de graad van verdamping daar laag is. In de tropen zijn de naalden meestal groot en plat. Dat garandeert een grote verdamping (afkoeling) van de plant.
Cycadeeën of Cycaspalmen zien er vaak uit als palmen en hebben grote, knolvormige stammen. Ieder jaar maken ze een nieuwe bladerenkroon en, als de planten oud genoeg zijn, mannelijke of vrouwelijke kegels. Deze bijzondere groep van planten vinden we in zowel de oude als in de nieuwe wereld. Ze zijn de oudste nog levende vorm van de Gymnospermen.
Geen van de Cycadeeën mag als winterhard worden beschouwd. In het Pinetum staan de meeste planten in een speciaal voor hen ingerichte kas, de muurkas. Tijdens de zomermaanden staan de meeste buiten. Naast enkele zeldzame soorten als Encephalartos lehmanii (Zuid-Afrika) en Cycas apoa (Nieuw Guinea) komen we ook de Cycas revoluta tegen. Deze vredespalm is gewoon te koop in de tuincentra.
Ephedra's zijn veelal onooglijke planten die maar weinig in een mens wakker maken. Op het eerste gezicht lijken ze allemaal op elkaar; een uitzondering hierop is er niet echt. Ze zien eruit als dik gras, of misschien wel meer als paardenstaarten (Equisetum). De plant komt voornamelijk voor op de ruige bodems van droge bergachtige streken. Ze zijn redelijk winterhard en zijn buiten in de tuin vooral vlak voor de muurkas te vinden.
Van de planten wordt het bekende ephedrine gewonnen, voor gebruik in de medische wereld. De zaden zijn erg in trek in Amerika en Zuid-Oost Azië, waar men er thee van trekt. De collectie van het Pinetum omvat vierendertig soorten en is daarmee waarschijnlijk de grootste van de wereld.
Deze groep kennen we allemaal. Het zijn de planten die we in april vaak in grote tuinen en parken zo prachtig kunnen zien bloeien. Die meestal rode, witte en paarse soorten zijn er slechts drie van de meer dan honderd, voor het overgrote deel uit het wild verzamelde, soorten die het Pinetum tot haar collectie mag rekenen.
Eigenlijk begint de bloei al in februari, en stopt die pas in augustus. En buiten de bloeitijd is de variatie van bladeren alleen al de moeite waard om deze planten in de tuin te hebben. In de collectie zijn Rododendrons te vinden met blaadjes van 3 tot 450 millimeter lengte. De verzameling is het hele jaar de moeite van het bekijken meer dan waard.
Sinds 2001 heeft het Pinetum een Tasmaanse plantenhoek, voor de ingang van de grote kas. Naast boomvarens (Dicksonia antarctica) groeien daar een aantal planten die in het wild alleen op Tasmanië voorkomen. Sommige worden in hun voortbestaan bedreigd. Tijdens de zomermaanden geven deze planten een exotische tint aan de tuin.
Een ware bijzonderheid is de Lagarostrobus franklinii, een conifeer uit Tasmanië, waarvan de moederplant veertienduizend jaar oud is!
In Nederland kennen we zeventien botanische tuinen, die beschikken over plantencollecties met een wetenschappelijke achtergrond. Gezamenlijk omvatten zij vele tienduizenden exemplaren. De collecties zijn verenigd in de Nationale Plantencollectie (NP).
Niet alle planten of groepen komen in aanmerking voor toelating tot de NP, die wordt gecoördineerd en actief gecontroleerd door de Stichting Nationale Plantencollectie. Tuinen hebben zich in de loop van de jaren op basis van onderlinge afspraken vergaand gespecialiseerd. De bedoeling hiervan is het realiseren van een brede spreiding, in diversiteit, van de planten op aarde.
Pinetum Blijdenstein verzorgt een aantal belangrijke specialisaties binnen de NP en is, verhoudingsgewijs, een van de grootste participanten. Van een overzicht van de andere NP tuinen kunt u in het bezit komen via de Nationale Plantencollectie.
Buiten de deelname in de Nationale Plantencollectie is het Pinetum, in internationaal verband, lid van de IUCN Conifer Specialist Group, waarin top-specialisten uit de hele wereld zitting hebben. Zij houden zich bezig met de inventarisatie van en rapportage omtrent coniferen in hun natuurlijke, wereldwijde, verspreidingsgebieden.
Het behoud en de mogelijke uitbreiding van de rijkdom aan soorten en de wetenschappelijke kwaliteit van de collectie is het hoofddoel van een ambitieus beheers- en verwervingsplan.
Daarnaast streeft het Pinetum ernaar om een representatief beeld van de naaktzadigen wereldwijd te geven. Daarom beoogt het plan de collectie zodanig uit te breiden dat van ieder genus naaktzadigen meer dan de helft van het aantal soorten in de collectie aanwezig is, met nadruk op bedreigde soorten. Daarbij is er binnen het kader van de NP bijzondere aandacht voor de coniferen, in het algemeen, de Cycadeeën, de Ephedra's en rododendrons.
